Wraz ze wzrostem przebiegu motocykla wartość luzów zaworowych ulega zmianie. Luzy te mogą się zmniejszać bądź zwiększać. Jest to wynikiem naturalnego zużycia mechanizmów sterujących pracą zaworów oraz różnorodnych współczynników rozszerzalności cieplnej metali, z których wykonane są elementy silnika. Ze względu na problematyczność dokładnego rozkładu temperatur we wnętrzu silnika najkorzystniejsza wartość luzu zaworowego jest ustalona przez producenta w instrukcji napraw lub danych technicznych pojazdu. Zalecana wartość luzu zaworowego musi być zachowana z uwagi na konieczność prawidłowego przylegania talerzyka zaworu do jego gniazda podczas suwów sprężania i pracy. Regulacja luzów zaworowych jest czynnością cykliczną, którą należy przeprowadzać po określonym przebiegu w celu zachowania jak najlepszych parametrów silnika oraz zapobiegania nadmiernemu zużyciu elementów silnika.

Zbyt mała wartość luzu zaworowego powoduje niedomykanie się zaworu po nagrzaniu silnika, w efekcie zawór nie oddaje wymaganej ilości ciepła do gniazda. W przypadku zaworów wydechowych prowadzi to do przegrzania a następnie pęknięcia trzonka zaworu. Kolejnym objawem zbyt małego luzu jest spadek ciśnienia sprężania, spadek mocy oraz momentu obrotowego. Częstym zjawiskiem jest również dopalanie mieszanki palnej wskutek powstałych przedmuchów na kanałach dolotowych i wydechowych. W następstwie dopalanie mieszanki w nieodpowiednim momencie powoduje nadtapianie przylgni zaworowych i szybsze zużycie zaworów oraz gniazd.

Zbyt duża wartość luzu zaworowego przyczynia się do szybszego zużycia gniazda, trzonka, przylgni, talerzyka zaworów oraz do szybszego zużycia krzywek wałka rozrządu. Przy takiej przypadłości zawór otwiera się zbyt późno oraz zamyka zbyt wcześnie, co skraca czas jego otwarcia. Do pierwszych objawów zbyt dużego luzu zaworowego zaliczamy metaliczne stukanie głównie podczas pracy na zimnym silniku.

Dwie metody regulacji luzów zaworowych w silnikach motocyklowych

Pierwsza metoda dotyczy silników starszej generacji lub silników o mniejszym momencie obrotowym. Jest to metoda śrubowa, łatwiejsza do wykonania. Nie jest w niej wymagany demontaż układu rozrządu, co jest jej dużą zaletą. Zazwyczaj wystarczy zdemontować elementy pozwalające uzyskać wygodny dostęp do pokrywy rozrządu, a następnie tylko ją zdemontować. Poniżej przedstawię uproszczony schemat regulacji na silniku 1-cylindrowym, w dalszej części artykułu dokładniej opiszę procedurę regulacji.

Przed przystąpieniem do działania należy zapoznać się z danymi technicznymi motocykla w celu znalezienia przewidywanego przez producenta luzu na poszczególnych zaworach. Na początku musimy zdemontować wszystkie elementy, które utrudniają dostęp do pokrywy na zawory. Gdy już się z tym uporamy, przychodzi kolej na demontaż pokrywy. Przy tej czynności należy uważać, by nie rozerwać uszczelki pod pokrywą. Warto wykręcić świece zapłonowe w celu łatwiejszego obracania wału. Każdą regulację luzów zaworowych wykonujemy na zimnym silniku! Po uzyskaniu widoku na wałek rozrządu musimy uzyskać dostęp do śruby wału korbowego w celu odpowiedniego ustawienia. Tłok ustawiamy w GMP, następnie sprawdzamy położenie dźwigienek zaworowych. Jeśli którakolwiek z dźwigienek wywiera nacisk na zawór, musimy obrócić wał o 360°. Uwarunkowane jest to schematem działania silnika 4-suwowego. Na dwa obroty wału przypada jeden cykl pracy. Gdy już ustawimy wał w odpowiedniej pozycji i żadna z dźwigienek nie wywiera nacisku, można przystąpić do pomiaru. Do tego celu posłuży nam szczelinomierz. Narzędzie wkładamy pomiędzy trzonek zaworu a śrubę regulacyjną. Listek szczelinomierza powinien wejść z delikatnym oporem. Wartość pomiaru porównujemy z wartością przewidzianą przez producenta. Jeżeli wartość odbiega od prawidłowej, należy poluzować nakrętkę zabezpieczającą śrubę, następnie dokręcić lub poluzować śrubę regulacyjną, tak aby uzyskać odpowiednią wartość luzu zaworowego. Następnie kontrujemy nakrętkę i przechodzimy do regulacji kolejnych zaworów.

Druga metoda dotyczy silników nowszej generacji lub silników o wysokich osiągach. Do zmiany luzu zaworowego wymaga ona wymiany płytki znajdującej się pod szklanką zaworową na płytkę o innej grubość. Do takiej czynności konieczne jest zdemontowanie rozrządu lub w niektórych motocyklach, np. Suzuki GS500, wystarczy posiadać fabryczny ściągacz płytek zaworowych. Ta metoda jest znacznie bardziej skomplikowana od poprzedniej. Tu również najpierw musimy uzyskać dostęp do pokrywy na zawory. Warto zaopatrzyć się w kartkę oraz długopis. Na kartce zapisujemy wyniki pomiarów dla każdego zaworu. Z książki serwisowej pobieramy dane, przy jakim kącie obrotu wału należy mierzyć dane luzy zaworowe. Gdy już mamy przygotowany zawór do pomiaru, wkładamy listek szczelinomierza między krzywkę wałka rozrządu a szklankę zaworową. Gdy już zmierzyliśmy wszystkie luzy i wymagają one zmiany, przystępujemy do zdjęcia rozrządu. W tym celu ustawiamy 1 tłok w punkcie GMP, następnie patrzymy na ustawienie wałków rozrządu oraz ustawienie cech na wale korbowym. Warto zanotować dane. Następnie odkręcamy napinacz łańcuszka rozrządu (zazwyczaj umiejscowiony po prawej stronie silnika bądź na środku), w następnej kolejności – klawiaturę rozrządu. Teraz wyjmujemy wałki rozrządu oraz zabezpieczamy łańcuszek rozrządu przed zsunięciem się do silnika. W kolejnym kroku przystępujemy do wyciągnięcia szklanek, a z nich płytek zaworowych. Należy zapamiętać ich kolejność, aby w późniejszym etapie nie pozamieniać szklanek oraz płytek. Przystępujemy do pomiaru grubości płytki mikrometrem. Wartość tę zapisujemy pod wartością luzu zaworowego. Kolejną czynnością jest dobór odpowiedniej płytki, tak aby luz był optymalny. Przykładowo, jeśli zalecany luz zaworowy wynosi 0,10 mm–0,15 mm, za optymalną wartość przyjmujemy 0,13 mm. Jeśli pomiar luzu na naszym zaworze wyniósł 0,20 mm, czyli luz był zbyt duży, musimy dobrać grubszą płytkę w celu jego zmniejszenia. Do wymiaru naszej płytki dodajemy 0,05 mm, wówczas luz będzie miał optymalną wartość. Czynności te wykonujemy dla wszystkich zaworów. Po zamontowaniu kolejnych płytek smarujemy szklanki olejem i montujemy na swoje miejsce. Następnie ustawiamy 1 tłok na GMP i według wcześniej zapisanego ustawienia rozrządu przystępujemy do montażu. Gdy już mamy ustawiony rozrząd, przystępujemy do montażu napinacza łańcuszka rozrządu. Po tej czynności warto kilkukrotnie obrócić wałem korbowym w celu sprawdzenia poprawności ustawienia wałków rozrządu.

Procedura regulacji luzów zaworowych na przykładzie motocykla Suzuki GSXR 750

1. Producent przewiduje regulacje zaworów co 12 000 km lub co 24 miesiące eksploatacji.
2.  Przechodzimy do demontażu siedzenia, dolnych owiewek oraz zbiornika paliwa.
3. Następnie demontujemy amortyzator skrętu i jego mocowanie (w przypadku gdy motocykl jest w niego wyposażony).
4. Kolejną czynnością jest demontaż gaźników oraz obudowy filtra powietrza.
5. W tym etapie odpinamy węże układu chłodzenia i do naczynia zlewamy chłodziwo.
6. Wykręcamy świece zapłonowe z każdego cylindra.
7. Po uzyskaniu dostępu przechodzimy do demontażu pokrywy na zawory. Należy zwrócić uwagę, aby nie uszkodzić uszczelki pod pokrywą. (ilustracja 5, 6)
   Producent przewiduje następujące luzy zaworowe dla tego silnika:
   - zawory ssące 0,10 mm–0,20 mm,
   - zawory wydechowe 0,20 mm–0,30 mm.
8. Zdejmujemy dekiel impulsatora znajdujący się po prawej stronie. Po jego zdjęciu uzyskujemy dostęp do śruby wału korbowego oraz cech ustawiania rozrządu. (ilustracja 9).
9. Ustawiamy wał w takiej pozycji, aby cecha T pokrywała się z impulsatorem. A cechy na wałkach rozrządu schodzą się po wewnętrznej stronie, w takiej pozycji, jak przedstawiono na ilustracjach. W tej pozycji rozrządu sprawdzamy szczelinomierzem luzy zaworowe na zaworach zaznaczonych literą C. (ilustracja 7).
10. Po dokonaniu pomiarów luzów zaworowych zapisujemy je na kartce. Następnie przekręcamy śrubą wału korbowego wał o 360°. Na impulsatorze wypadnie nam znowu cecha T, lecz zmieni się położenie wałków rozrządu, na których cechy będą na zewnątrz. Teraz dokonujemy pomiarów luzów zaworowych na zaworach oznaczonych literą D.
11. Po dokonaniu pomiarów na każdym z zaworów przekręcamy ponownie wał o 360°, aby powrócić do pierwszego pokazanego ustawienia wałków rozrządu.
12. Odkręcamy klawiaturę rozrządu. Demontujemy napinacz łańcuszka rozrządu. Po jego wyjęciu zdejmujemy łańcuszek z kół zębatych wałków rozrządu i demontujemy wałki.
13. Wyjmujemy szklanki zaworów, a spod nich płytki zaworowe i dokonujemy pomiaru grubości płytek.
14. Po zmierzeniu płytek porównujemy wymiar ze zmierzonym luzem i dokonujemy doboru grubości nowej płytki, tak jak opisano wcześniej.
    Montujemy nowe płytki na miejsce, następnie szklanki oraz wałki rozrządu. Szczególną uwagę należy zwrócić przy zakładaniu łańcuszka rozrządu na koła zębate wałków. Należy sprawdzić dokładnie położenie wału względem impulsatora, czy pokrywa się T, oraz poprawność ustawienia wałków rozrządu. Gdy już mamy wszystko ustawione, dokręcamy klawiaturę rozrządu oraz wkręcamy napinacz. Obracamy kilkukrotnie wałem w celu sprawdzenia poprawności ustawienia rozrządu. Montujemy pokrywę na zawory oraz świece.